Sayılar ve Yalancılar

“It’s not the figures lying, it’s the liars figuring”

Mark Twain

“Rakamlar yalan söylemez, yalancılar yalan söyler rakamlarla…” demiş Mark Twain.

Aslında gerçek anlamda bir yalandan bahsetmiyoruz. Gerçeği “çarpıtmak” daha uygun bir kelime olabilir. Çünkü doğru olmayan bir şeyi söylemekten çok, doğru olan bir şeyi öyle bir şekilde söylemek ki bu, inanıyoruz… Ya da doğruluğunu sorgulamıyoruz.

Mesela TV’de bir reklam izledik. Diyor ki: “Rakamlar ortada. Gençlerin çoğu bizi tercih ediyor. En ucuza biz konuşturuyoruz…”

Hatta bu iddiayı kanıtlayan birkaç rakam, oran, grafik beliriyor reklamın bir yerinde.

Tabi; ekranın en altında, televizyona yaklaşmadan okunması imkansız, hatta neredeyse arka planla aynı renkte beliren bilgilendirmeleri göremiyoruz. Çünkü bizlere gösterilmek için konmamışlar oraya. Çünkü görürsek anlayacağız ki; bizlere sunulan tüm iddiaların ardında 10 kişilik bir denek grubu ile yapılan çalışmanın verileri yatıyor. Bu 10 kişinin tercihleri, milyonlarca insanlık ülkeye genelleniyor. Çünkü bunu görürsek keyfimiz kaçacak, çünkü rahattık, inanmıştık, sorgulamaya ihtiyacımız yoktu.

Oysa gerçek bambaşkaymış meğer.

***

Pazarlama ve reklam dünyasında, politikada, ekonomide, hemen her alanda birçok örneği var istatistik denen bilimi kendi çıkarlarımız adına en büyük destekçimiz, ortağımız yapmanın.

2011 yılında Türkiye’de genel seçimler olacak mesela.

Bundan önceki seçim öncesi zamanları bir düşünelim. Güzel giden veya yerlerde sürünen ülke ekonomisini anlatan sayılar ve grafiklerle boğuluyorduk. İşsizlik oranı gün içerisinde durmadan değişiyordu. Neye ve kime göre oranlandığı sorusunun ardında politik çıkarlar yatıyordu çünkü.

İşin ilginç tarafı, paylaşılan istatistiksel sonuçların yanlış olmamasıydı. Paylaşılanlar, probleme ve gerçeklere nereden baktığınız ve bunu nasıl sunduğunuz ile ilişkiliydi sadece.

İşte, bunlarla çok daha fazla karşılaşacağız ilerleyen dönemlerde politik dinamiklerden ötürü.

Hayatımızın her alanında da içiçe olmaya devam edeceğiz istatistik oyunlarıyla.

Rakamlarla ne zaman karşılaşırsak aklımıza Mark Twain’in cümlesi gelmeli bence. Hatırlatmalıyız kendimize “rakamların asla yalan söylemeyeceğini, ama yalancıların rakamlarla oynayabileceğini…”

Böylesine bir sorgulayıcı bakış açısını geliştirebilirsek, rakamlar dünyasının ve o dünyanın efendilerinin oyuncakları olmayız hiçbir zaman.

İşte ancak o zaman, istatistikle yalanın birbirinden ayrıldığı o belirsiz çizginin farkına varabiliriz.

İngiliz politikacı Benjamin Disraeli boşuna şöyle dememiş:

“3 çeşit yalan vardır; yalan, kuyruklu yalan ve istatistik.”