Kurumsal Dalkavukluk

Bugün Sina Afra’nın blog yazısında karşıma çıkan “kurumsal dalkavuk” kavramı üzerine sesli düşünmek istiyorum. Çünkü hem iş hayatında karşımıza çıkan örnekleri , hem de ülke yönetiminde tanık olduklarımızı düşününce bu kavrama hiç de yabancı değiliz aslında.

Sina Afra bu kavramı iş hayatı bağlamında ele almış (yazının tamamını buradan okuyabilirsiniz). Diyor ki:

Eleştirme oranı düşük toplumlarda (Türkiye bu toplumlara dahil), organizasyonların tepesindeki insanlar az eleştirilir ve etraflarında hep bir kurumsal dalkavukluk döner. Belirli bir zaman sonra – başarılı olduktan sonra gelen özgüvenle etraflarındaki eleştiri seslerinin azalmasıyla beraber – insanlar artık yaptıkları her şeyin doğru olduğuna inanmaya başlayabiliyor. Bence daha tehlikelisi yok.

“Dalkavukluk” kavramını ele alan bir başka makalede ise kurumsal dalkavukluğun bürokraside ve devlet idaresinde yer alışına ağırlık verilmiş. Tamamını buradan okuyabileceğiniz (ve okumanızı kesinlikle önerdiğim) yazıdan birkaç alıntı yapıyorum:

Çıkar sağlamak amacıyla başkalarına saygı ve hayranlık gösterisi yapmak, yaranmaya çalışmak, dalkavukluğun en belirgin niteliklerindendir.

Sarayda dalkavuğun görevi hükümdarın hoşuna giden şaklabanlıklar ve taklitler yaparak onu eğlendirmekti.

Dalkavukluk; makam, servet, güç, şöhret sahiplerine karşı yapılan karşılığında çıkar elde edilen bir davranış şeklidir.

Kişi iradesini özgürce kullanamıyorsa, özgür bir irade oluşturacak eğitim ve kültürden yoksun yetişmişse potansiyel dalkavuktur.

Toplum düzenine adaletin egemen olmaması dalkavukluğun yaygınlaşmasında önemli rol oynamaktadır.

Yazılarda da detaylandırıldığı gibi dalkavukluk kavramı Osmanlı toplumunda bir meslek olarak yer edinmiş. Ekmek parasının kazanıldığı onurlu bir duruşu ifade eden bu kavram, Osmanlı döneminin sona ermesi ve bu mesleki kurumun da yok olması sonucunda, olumsuz anlamlar içeren bir “karakter” biçimine dönüşmüş. Günümüzde bu kavramı, çıkar sağlamak amacıyla bir başkasına saygı ve hayranlık gösterisi yapan ve yaranan insan duruşunu ifade eden bir nitelendirme olarak kullanıyoruz. Bu davranış şeklinin kurumsal dünyaya (bürokrasi, özel sektör vb.) yansıması “kurumsal dalkavukluk” olarak nitelendiriliyor.

(Yönetici erke yüksek bağlılığın egemen olduğu Osmanlı kültürünün mirasını taşıyan) Türkiye gibi bireyselci yerine kollektivist kültürün egemen olduğu toplumlarda “kurumsal dalkavukluk” hayatın içerisinde çok daha fazla yer alıyor. Tek bir yöneticiye, lidere veya güç sahibine sorgusuz bağlılık, “eleştirel bakış açısını” tamamen yok edecek kadar tehlikeli olabilir. Eleştirel yaklaşımların olmadığı idarelerde “sadece kendi doğrularına inanmak” ve aksi görüşlerin “yanlış olduğunu düşünmek” gibi ciddi bir “körlük” başlar. Bu körlük, “bilmediğini bilmeme” körlüğüdür ve yıkıcıdır.

Şimdi gözümüzü kapayalım. Yaşadığımız toplumu, çevremizi, ve kendimizi düşünelim. Şu sorular düşünmemize yardımcı olabilir:

• İş hayatında, sosyal hayatta, veya parçası olduğumuz bürokratik düzende / siyasette “dalkavuklar” ve “kurumsal dalkavuklar” var mıdır? Varsa kimlerdir?
• “İsabet buyurdunuz efendim”, “Siz zaten söylemiştiniz efendim”, “Siz en iyisini bilirsiniz efendim” gibi cümleler parçası olduğunuz kurumlarda sıkça söyleniyor mu?
• “Kurumsal dalkavuklar”, parçası olduğumuz/yönettiğimiz kurumlara ve düzene ne ölçüde zarar veriyor?
• “Dalkavukluk” yapıyor muyuz, veya yaptık mı? Evetse niçin? Sonuçları ne oldu?
• “Kurumsal dalkavukları” geri kazanmak için nasıl bir eğitim sistemi ve hukuk düzeni (özel sektör için: şirket içi kurallar, şirket kültürü, teşvikler vb.) oluşturulmalıdır?
• Parçası olduğumuz düzen “dalkavukluğu” teşvik edici öğeler içeren bir kültüre sahipse, bunu ileri vadede değiştirmek için nasıl adımlar atılabilir?

Sadece bu soruları sorarken bile eminim ki kurumsal ve sosyal hayatta birçok yaşantıyı ve örneği aklınıza getirdiniz. Bu örneklerin daha az yaşanması ve sürdürülebilir bir toplumsal/kurumsal hayat için üstteki soruları ayrı problemler olarak ele almalı ve çözüm planları oluşturmalıyız (kurumlar ve toplum olarak).

Anlamı değişen ve yozlaşan “dalkavukluk” kavramının ne denli yıkıcı olabileceğini Montesquieu çok güzel ifade etmiş:

“Bir ülkede dalkavukluğun sağladığı çıkar, dürüstlüğün sağladığı çıkardan daha verimli olursa o ülke batar.”

Üzerinde uzunca düşünmekte fayda var.

Photo Credit: Tambako the Jaguar via Compfight cc
Photo Credit: GamZeynel http://haydimutfaga.blogspot.com/ via Compfight cc